مرغ از تغذیۀ روزانه خود ذخایر محدودی برای بقا ، رشد ، واکنش به تغییرات محیط زیست ، مکانیسم دفاعی و تولید مثل به دست می آورد ؛ با قرار گرفتن در شرایط استرس زا پرنده از همین ذخایر انرژی و پروتئینی استفاده می کند بنابراین ذخایر انرژی لازم و مورد نیاز برای رشد ، سلامت ، تولید مثل ، و سایر عملیات حیاتی مرغ تحلیل می رود . در نتیجه در روند رشد و تولید مثل پرنده سیر نزولی مشاهده می شود

میزان فضولات و مرگ و میر طیور بالا می رود . از دیگر عوارض استرس کاهش مقاومت بدن پرنده در مقابل عفونت های ویروسی ، قارچی ، باکتریایی و پایین آمدن سیستم ایمنی بدن است . به دنبال استرس، دستگاه سوخت و ساز بدن عملکرد بد و ضعیفی خواهد داشت . تحقیقات نشان داده است که استرس حتی بر روی کیفیت گوشت پرنده نیز تأثیرگذار است و کیفیت آن را پایین می آورد

مطالعات کافی مبنی بر وقوع تمامی این عوارض بر روی انسان به همان صورت که بر روی حیوان و طیور تأثیر می گذارد ، وجود دارد

بهترین راه مقابله با استرس چیست

اولین و مهمترین شرط لازم برای مدیر مرغداری این است که به محض وقوع مشکل یا عارضه ای برای پرندگانش از اوضاع آگاه گردد . مسلماً این امر مستلزم برنامه ریزی دقیق است

انواع استرس

در واقع دو نوع متمایز استرس وجود دارد که تحت عنوان اجتناب ناپذیر و قابل اجتناب شناخته می شوند . یک سری استرس هایی است که متعاقب عملیات واجب و ضروری نظیر واکسیناسیون ، نوک چینی ، کارهایی که در رابطه با وزن گیری و جابجایی و رشد سریع طیور و افزایش در تولیدات صورت می گیرد و گروه دیگر استرس هایی است که ما ناخواسته و در اثر بی توجهی و یا انجام سیاست های غلط مدیریتی بر روی پرنده اعمال می  کنیم نظیر پرورش ونگهداری تعداد زیادی طیور در فضای محدود ، اعمال تغییرات ناگهانی ، تهویۀ بد ، و قرار گرفتن طیور در مقابل شرایط سخت محیطی

یک مدیریت درست و خوب بایستی به نحوی باشد که از بروز استرس های قابل اجتناب پیشگیری کند و بروز استرس های غیر قابل اجتناب را کاهش دهد

تأثیر استرس بر روی مرغ ها

از دید تخصصی و فنی ، با قرار گرفتن پرنده در موقعیت استرس ، هورمون کورتیکوسترون از غدد فوق کلیوی ترشح می شود . این امر به پرنده در مقابله با استرس کمک زیادی می کند اما در عوض ، عوارض و لطمات زیادی را هم به دنبال دارد . در واقع می توان استرس و مکانیسم آن را به دستگاه خودپرداز تشبیه کرد که پول نقد را به قیمت خالی کردن حسابمان برایمان مهیا می سازد

هنگامیکه پرنده تحت استرس قرار می گیرد آزاد سازی سریع گلوکز در خون صورت می گیرد و منجر به تقلیل گلوکوژن که ذخیرۀ قندی موجود در کبد و ماهیچه هاست می شود ؛ تنفس تغییر می کند ، همچنین این هورمون موجب تغییرات شیمیایی بر روی سطح "پ هاش" روده می گردد . این تغییرات زمینه ساز رشد قارچ و باکتری می شود و متعاقباً بیماریهای معدی روده ای به وجود می آید . برخی مطالعات نشان داده اند که این هورمون استرس، زمینه ساز تشکیل و ازدیاد رادیکال های آزاد در بدن می شود که بسیار تأثیرات مخربی را از خود به جای می گذارند . همانگونه که استرس بر روی یک پرندۀ بالغ تأثیر می گذارد بر روی جنین نیز تأثیرگذار است

عامل واکنش های شیمیایی

عواملی که در سلامت پرنده دخالت دارد "عوامل استرس" یا "استرس زا" خوانده می شوند . در یکی از جلسات آموزشی از حضار پرسیده شد استرس چه معنایی در ذهن آنها دارد ، بعضی از مفاهیم عبارت بودند از : تنش ، نگرانی ، تشویش ، ترس ، تردید ، گرفتاری ، تهدید ، ناراحتی ، تحت فشار و مضیقه بودن ، تقلا کردن ، چالش ، پریشانی ، سختی ، تحمل کردن ، کشمکش

مسلماً این ها مفاهیمی است که مربوط به تجربیات انسانی است و از جنبۀ پزشکی برخی از احساسات از قبیل ترس ، استرس ، نگرانی و ناامیدی نه تنها تأثیراتی را بر روی ذهن و روان به جا می گذارند بلکه ناراحتی های جسمانی را نیز در پی خواهد داشت . امروزه پزشکان حتی بسیاری از بیماری های مربوط به پوست ، ناراحتی های گوارشی و قلبی و غیره را مربوط به عوامل و اختلالات روانشناسی دانسته اند . در صورتیکه این امر در خصوص انسانها صدق کند ، در مورد حیوان نیز قابل قبول و پذیرفته است . این امر در مورد حیوانات بزرگتر نظیر سگ یا گاو که در مقابل استرس عکس العمل شدیدتری نسبت به پرندگان از خود بروز می دهند ، بارزتر است

مرغ ها فقط یک ماشین جوجه کشی نیستند

اغلب ما به اشتباه تصور می کنیم که مرغ ها جاندارانی هستند که آستانۀ تحمل درد پایینی دارند . در صورتیکه مرغ نیز همانند سایر حیوانات  از حواس فیزیکی خوبی برخوردارند اما مسلماً همانند انسان توانایی آینده نگری و تفکر منطقی را ندارند . به همین دلیل هم توانایی "انطباق پذیری" و یا "پذیرفتن" هیچ گونه تجربۀ منفی و یا تلخ را و لو آنکه مانند واکسیناسیون و یا نوک چینی که به سود آنهاست را ندارند و در مقابل این شرایط به ظاهر وحشتناک از خود واکنش های فیزیکی و یا شیمیایی انجام می دهند . به طور مختصر ، این امر با آزادسازی کورتیکوسترون که نوعی هورمون استروئیدی است و از غدد فوق کلیوی ترشح می شود، صورت می گیرد

طیور نیز همانند انسان ها از استرس بیزارند . در واقع می توان گفت که استرس، سیستم ایمنی طیور را مختل می سازد و تأثیرات معکوسی بر روی بازدهی آنها دارد . همین دلایل برای پیشگیری از استرس کافی است.   در خصوص استرس بسیار بحث شده و مطالب زیادی نوشته شده اما همچنان یکی از چالش های بزرگ در رابطه با مدیریت

صنعت مرغداری

محسوب می گردد . بله ، استرس یک تهدید خاموش برای سلامت و

بازدهی مرغ

هاست . از این رو آن را خاموش می نامیم که هنگامیکه طیور تحت استرس باشند به ندرت از خود علائمی بروز می دهند بنابراین هم عامل و هم ضایعه ای که از خود به جا می گذارد ناشناخته می ماند

استرس چیست

تمامی موجودات زنده انرژی محدودی دارند . این انرژی در شرایط  ناپایدار که به صورت تهدید و خطر بروز می کنند به حفظ تعادل آنها کمک می کند . به عنوان مثال ، در خصوص مرغ ها شرایط بسیار بد آب و هوایی ، واکسیناسیون ،

نوک چینی

، عدم وجود فضای کافی در مرغداری و شرایط نامطلوب این چنینی یک استرس محسوب می شود

مادامیکه این چالش ها کوچک و گذرا و یا برای پرنده قابل تحمل باشند ، از انرژی درون خود برای مقابله با این موقعیت استفاده می کند و در نهایت بدون هیچ آسیب و گزندی و یا با صدمه ای ناچیز از این موقعیت رهایی می یابد . هنگامیکه این چالش ها به صورت جدی تر و در دفعات بیشتر بروز کند ، عواقب بدتری در انتظار پرنده است ؛ چنین مواردی منجر به پایین آمدن سیستم ایمنی بدن ، کاهش وزن گیری ، افزایش ضریب تبدیل خوراک ، کاهش تخمگذاری ، و به طور خلاصه کاهش سلامت عمومی و بازدهی پرنده می شود . تمامی این اتفاقات در واکنش پرنده برای مقابله با شرایط بحرانی به وجود می آید

استرس قاتل خاموش

شناخت سریع علائم استرس بسیار حائز اهمیت است ؛ این علائم شامل پوشش غیرعادی پر و بال ، مرتب کردن مداوم پرها با منقار ، افزایش پرخاشگری مثل سوراخ کردن پرها با نوک یا کانیبالیسم و یا حتی بی قراری و سرگردان راه رفتن پرنده است

حتی تصور می شود که تخم به مدت طولانی تری درون غدد درونی طیوری که تحت استرس هستند ، نگه داشته می شود و در نتیجه در

روند تخمگذاری

تأخیر دارند . همچنین مرغ هایی که تخم رنگی می  گذارند (تخم مرغ های محلی و قهوه ای رنگ) اغلب تخم مرغ های رنگ پریده می دهند

امروزه با توجه به فراوانی داروهای موجود در بازار ، مدیران مرغداری نیز بایستی انتخاب صحیح و شایسته ای داشته باشند . در این زمینه لازم است که بسیاری از مدیران آموزش لازم را ببینند چرا که استفاده از ویتامین ها ، مواد معدنی و فرمولاسیون های گیاهی به منظور مقابله با استرس در بسیاری از مرغداری ها مورد توجه قرار نمی گیرند

در برخی از کشورها رفاه دام با تصویب قوانین و ضوابطی مبنی بر حمایت دام و طیور از قرار گرفتن در شرایط استرس زا و نامطلوب فراهم می گردد . حتی زمانیکه قانونی در این خصوص تصویب نشده ، مرغدار موظف است اهتمام و توجه و نظارتی را که پرندگان برای اهداف شغلی و تجاری ما لازم دارند به آنها ارائه دهد

بعلاوه ، واضح است که عملکرد و بازدهی مرغ نیز همانند هر موجود زندۀ دیگری به میزان سلامت و آسایش و رفاهش بستگی دارد . مادامیکه نسبت به هر گونه شرایط سخت و نامطلوبی که پرنده تحمل می کند بی توجه باشیم ، استرس همچنان یک قاتل خاموش باقی خواهد ماند