باز یا طرلان

یکی از انواع میان‌جثه پرندگان شکاری از گروه قوشیان است که شامل دیگر شکاریان روزگرد زردچشم همچون عقاب‌ها، سارگپه‌ها و سنقرها می‌شود

طرلان در کنار پرندگانی چون قرقی و پیغو یکی از اعضای سردهٔ «قوش‌های حقیقی» است. این سه پرنده خویشاوندی نزدیک و شباهت ظاهری قابل توجهی با یکدیگر دارند اما طرلان بزرگتر است و برخلاف بقیه خویشاوندان خود که فقط در شکار پرندگان کوچک تخصص دارند، طعمه‌های متنوعتری از جمله پرندگان کوچک و بزرگ و حتی پرندگان شکاری دیگر، پستانداران کوچک مثل انواع موش و خرگوش و سنجاب و حتی حیواناتی چون روباه و راکون را شکار می‌کند. طرلان تنها عضو این سرده است که هم در اوراسیا و هم در آمریکای شمالی پراکنده شده‌است. طرلان‌ها برای زمستان‌گذرانی به ایران هم می‌آیند و در تعداد اندک در استان‌های گلستان و مازندران دیده می‌شوند

بیشتر طرلان‌ها مهاجرت سالانه ندارند اما برخی از پرندگان بومی نقاط سردسیر در فصل سرد به مناطق گرم جنوبی می‌روند. تصویر این پرنده بر پرچم مجمع‌الجزایر اسور در پرتغال نقش بسته است و نام این جزایر هم برگرفته از نام این پرنده در زبان پرتغالی یعنی آچور است. کاشفانی که نخستین بار این جزایر را کشف کردند تعداد زیادی پرنده شکاری را دیدند که تصور می‌کردند طرلان باشد اما بعدها مشخص شد که آنها کورکور یا سارگپه معمولی هستند

سرعت و مانورپذیری طرلان در پرواز هرچند در مقایسه با پرندگان دیگر قابل توجه است اما قابل قیاس با شاهین‌ها نیست. طرلان معمولا به صورت افقی شکار را دنبال می‌کند و حداکثر سرعت افقی آن ۶۱ کیلومتر بر ساعت اندازه‌گیری شده‌است. البته طرلان‌ها گاهی هم به سبک شاهین‌ها با شیرجهٔ عمودی و بال‌های به عقب برگشته شکار می‌کنند

زیستگاه

زیستگاه این پرنده در نواحی پردرخت و جنگلی است و هم در دشتها و هم در کوهستان‌ها و اغلب در نزدیکی فضاهای باز دیده می‌شود. طرلان در نقاط دورافتاده جنگل برای خود آشیانه بزرگی می‌سازد، گاهی نیز از آشیانه متروک پرندگان دیگر استفاده می‌کند

طرلان پرنده‌ای است که به تعداد اندک در ایران دیده می‌شود و برای زمستان‌گذرانی به ایران می‌آید اما احتمال دارد بعضی از آنها در استان مازندران زادآوری هم بکنند. این پرنده در شمال ایران (استان گیلان، گستان و مازندران) دیده می‌شود و به‌طور اتفاقی زمستان‌ها در فارس و بلوچستان هم دیده شده است

ویژگی‌های جسمی

جنس مادهٔ طرلان مثل پرندگان شکاری دیگر بزرگتر از جنس نر است. طول نرها ۴۶ تا ۵۷ سانتیمتر است و ۸۹ تا ۱۰۵ سانتیمتر فاصلهٔ دو سر بال آنهاست. ماده‌ها ۵۸ تا ۶۹ سانتیمتر طول و ۱۰۸ تا ۱۲۷ سانتیمتر فاصلهٔ دو سر بال دارند. نرها به طور میانگین ۷۸۰ گرم و ماده‌ها ۱۲۲۰ گرم وزن دارند

بازداری

طرلان در طول تاریخ از محبوبترین پرندگان شکاری برای بازداری بوده‌است. نام این پرنده در زبان انگلیسی گوشاوک به صورت تحت‌اللفظی به معنی «قوشِ غاز» است و به توانایی آن در شکار پرندگان بزرگی چون غاز وحشی اشاره دارد. البته کاربرد سنتی این پرنده بیشتر برای شکار خرگوش، قرقاول، کبک و پرندگان آبزی متوسط بوده‌است. فقط ژاپنی‌ها به طور معمول از این پرنده برای شکار حیوانات بزرگی چون غاز و درنا استفاده می‌کردند

در اروپای باستان این پرنده با لقب «پرنده کشاورزان» یا «پرنده آشپزی» شناخته می‌شد چراکه برای شکار انواع مختلف حیوانات خوراکی مناسب بود و در مقایسه با شاهین معمولی (بحری) انتخاب بهتری برای مردم عادی بود. شاهین معمولی هم پرنده شکاری بسیار محبوبی بود اما به دلیل محدودیت در نوع طعمه‌ها (عمدتا پرندگان متوسط) و تکنیک‌های شکارگری بیشتر مورد استفاده اشراف و نجیب‌زادگان بود. در دوران نوین هم این پرنده محبوبیت و اعتباری همپای شاهین معمولی در میان بازداران دارد