مقدمه

تأمین پروتئین حیوانی برای تغذیه ی انسان اهمیت بسیاری دارد. تولید

گوشت طیور

به عنوان گوشت سفید، به دلایل تغذیه ای، بهداشتی و اقتصادی، از اهمیت بیش تری برخوردار است کمبود منابع تولید و ریسک پذیری بالا، لزوم استفاده از شیوه های جدید پرورش و تولید محصول رقابتی را دوچندان کرده است. پرورش غاز به خاطر ویژگی های فیزیولوژیکی و رفتاری، بسیار آسان تر و به صرفه تر از سایر طیور است. البته به دلیل های گوناگون تولید صنعتی در کشورمان دیده نمی شود. از جمله ی این دلیل ها می توان به فرهنگ مصرف مردم، ترس سرمایه گذاران برای ورود به این بخش، نبود سیاست های تشویقی و برنامه ی مدون از سوی مسئولان کشاورزی و نبود پشتوانه های لازم مانند اتحادیه اشاره کرد. البته پرورش غاز به صورت سنتی در روستاهای ایران رواج دارد و به صورت نیمه صنعتی هم بسیار ناچیز است. این در حالی است که انواع پرورش غاز سال هاست که در روسیه، اروپای شرقی و شرق آسیا رواج دارد و در این صنعت بسیار پیشرفت کرده اند

معرفی غاز

غازها متعلق به راسته ی غاز سانان، خانواده ی آناتید، زیرخانواده ی آنسرین و دسته ی غاز ها هستند.

پرندگانی

خون گرمند و توانایی پرواز دارند و شنوایی و بینایی شان تکامل یافته است راسته ی غاز سانان منقار پهنی دارند که دارای حفره های فراوان حسی است. همچنین دارای پرده بین انگشتان پا هستند. جوجه هایشان هم پس از بیرون آمدن از تخم توانایی شنا کردن در آب را دارند

ویژگی های فیزیولوژیکی غاز

غازها توانایی زیادی در سازش با شرایط محیطی جدید برای زندگی دارند. توانایی تحمل سرمای تا ۱۰- درجه ی سانتیگراد و گرمای زیاد را دارند؛ ولی جوجه غازها بسیار به سرما حساس هستند. نسبت به بیماری ها بسیار مقاوم هستند. توانایی استفاده از علوفه ی خشبی، پرورش و نگهداری از آن ها را بسیار مقرون به صرفه تر از سایر ماکیان کرده است

ویژگی های رفتاری غاز

غازها زیرک ترین پرنده های اهلی هستند و حافظه ای بسیار قوی دارند و هرگز به کانی بالیسم دچار نمی شوند. در ضمن پرندگانی آبدوست هستند

فیزیولوژی هضم

غاز توانایی استفاده از خوراک های با فیبر بالا را دارد . در چینه دان غاز تخمیر باکتریایی روی غذا صورت نمی گیرد. در چینه دان پرندگان یک جمعیت بزرگ باکتریایی است که کربوهیدرات ها را تخمیر می کند و اسید لاکتیک تولید می کند و در اصطلاح به آن چینه دان ترش می گویند که در غاز این حالت ناقص اتفاق می افتد. پیش معده ی غاز بزرگ تر از سایر طیور است و بافت ماهیچه ای بسیار قوی با غده های فراوان دارد. میزان ترشح اسید هیدرو کلریک و پپسینوژن در آن ۵/۱ برابر طیور دیگر است و خوراک سپس وارد سنگدان می شود

برای افزایش سرعت هضم غذا بهتر است آن را بصورت آبکی یا خمیر به جوجه غازها بدهیم تا نیازی به افزودن شن و سنگریزه به دان نباشد. البته برای پرورش غاز مادر وجود سنگریزه لازم است. میانگین وزن سنگدان غاز ۱۲۰ گرم و سنگدان مرغ ۵۰ گرم است. دیواره ی سنگدان غاز دوبرابر ضخیم تر از مرغ است و به راحتی علوفه های خشبی را خرد می کند. ماندگاری غذا در روده ی کوچک غاز دو برابر مرغ است و دلیل هضم بهتر مواد سلولزی در غاز می باشد. در ناحیه ی دوازدهه حرکات دودی بصورت معکوس هم اتفاق می افتد و محتویات آن را به سنگدان برمی گرداند و هیدرولیز مواد را دو برابر و جذب لیپید ها را کامل می کند. طول روده ی غاز ۲۳۰ سانتی متر است که سه تا چهار برابر طول بدنش است و در مرغ شش برابر است

در ناحیه ی دوازدهه بیش از دو سوم پروتئین و قندها تجزیه می شوند. در روده ی بزرگ فقط ۵ درصد آب نوشیده شده و بعضی ترکیب های ساده جذب می شوند و ۹۵ درصد آب نوشیده شده برای کمک به هضم غذا است که دفع می شود. روده ی کور بین روده ی باریک و روده ی بزرگ به صوت دو شاخه است که در غاز ها ۲۰ تا ۳۲ سانتی متر می باشد. روده ی کور غاز بسیار توسعه یافته و با جمعیت باکتریایی بالاست که تخمیر میکروبی فیبر در آن انجام می شود دستگاه گوارش غاز ۱۱ برابر طول بدنش است و در مرغ این طول ۸ برابر می باشد. متخصصان تغذیه ی طیور با این آگاهی، ۲۰ تا ۲۵ درصد دان غاز را از علوفه تأمین می کنند

بهداشت و بیماری های غازها

به طور کلی غاز نسبت به سایر ماکیان مقاومت بهتری نسبت به بیماری ها دارد. ولی برای جوجه ریزی باید اقدامات بهداشتی به صورت کامل انجام شود . عامل بیماری در غاز ها عبارتند از پرورش غیر هم سن، رطوبت بستر و محیط و در نتیجه آلودگی بیش تر، بروز بیماریهای انگلی در پرورش توأم با ماهی و استفاده از خوراک در محیط آزاد با کنترل این موارد از بیش تر بیماری ها پیشگیری می شود. بیماری های غاز شامل بیماری های عفونی ناشی از ویروس ها، باکتری ها، پروتوزوآها، قارچ ها و بیماری های انگلی است

از بیماری های مهم غاز می توان این ها اشاره کرد: نیوکاسل شامل ۵ تیپ، آنتریت ویروسی با تلفات تا ۹۰ درصد، مایکوپلاسموز شامل مایکوپلاسما گالی سپتیکوم و مایکوپلاسما سینوویه (، کولی باسیلوز توسط باکتری اشرشیاکولی با حدت زیاد، تورم کلوآک ( چسبندگی مقعد ) در شرایط آلوده و کوکسیدیوز توسط تک یاخته ی ایمریا با اسهال خونی در جوجه های ۳ تا ۱۲ هفته روش درمان بیماری های عفونی در این بحث نمی گنجد. ولی استفاده از واکسن های رایج در پیشگیری از بیماری های ویروسی و رعایت بهداشت ضروری است

جوجه کشی غاز

طول مدت جوجه کشی در غاز ۳۰ روز است. ۲۷ روز در ستر با دمای ۳۷٫۷ درجه ی سلسیوس و رطوبت ۶۰ تا ۶۵ درصد و ۳ روز آخر در هچر با ۳۷ درجه ی سلسیوس و رطوبت ۸۰ درصد. تخم ها باید به حالت افقی قرار بگیرند و با زاویه ی ۱۸۰ درجه بچرخند. جنین بسیار به افزایش درجه ی حرارت حساس است. خنک سازی تخم ها هر ۲ روز یک بار برای ۱۵ دقیقه صورت می گیرد. از روز پانزدهم هم هر ۲ روز یک بار تخم ها را با آب ۳۷٫۵ درجه ی سلسیوس اسپری می کنند دستگاه جوجه کشی باید ۲۱ درصد اکسیژن داشته باشد. تهویه ی ماشین جوجه کشی تخم غاز دو برابر بیش تر از تهویه ی تخم مرغ است. بهترین وزن

تخم غا

ز برای جوجه کشی ۱۲۰ تا ۱۶۰ گرم است و ایندکس مناسب آن ۱٫۵۱ می باشد. از یک تخم ۱۵۰ گرمی ، یک جوجه ی ۱۰۰ گرمی به وجود می آید. دوره ی جنینی آن ۱۰ روز بیش تر از تخم مرغ است

انواع پرورش

پرورش نژاد گوشتی که به چند روش انجام می شود

نیمچه ی گوشتی:

پروار بندی در سالن های بسته به مدت ۶۰ تا ۶۵ روز تا رسیدن به وزن حدود ۴ کیلو گرم

غاز مزرعه:

پرورش در طول دو هفته در مزرعه با جیره ی آغازین و سپس فرستادن به مرتع و چرا کردن و ارسال به بازار در ۱۸ هفتگی

پرورش نژاد های تخم گذار برای تولید تخم خوراکی

پرورش دو منظوره برای تولید گوشت و تخم که بیش تر به صورت سنتی انجام می شود

پرورش غاز مادر برای تهیه تخم نطفه دار

روش های پرورش

پرورش در سالن بسته – پرورش به صورت سالن و مرتع – پرورش به صورت سیستم باز – پرورش در شالیزار مناسب منطقه ی شمال ایران و سایر شالی کاری های کشور – پرورش توأم غاز و ماهی در استخر های پرورش ماهی مناسب حاشیه ی رودخانه های کشور. در هر نوع از پرورش، مرحله ی ابتدایی پرورش دشوارترین است که تا سه هفتگی طول می کشد . در این مرحله جوجه ها به شدت به سرما حساسند. برای سه روز اول دمای سالن ۳۴ تا ۳۶ درجه ی سانتی گراد و در پایان هفته دما به ۳۲ درجه می رسد. در پایان هفته ی دوم دما به ۲۴ درجه کاهش می یابد . در سالن بسته نیاز به تهویه وجود دارد ولی در روش های باز در این نوع هزینه هم صرفه جویی می شود

معرفی نژاد های اهلی غاز

دونژاد امبدن و تولوز از نژاد های گوشتی هستند و برای تولید هیبرید گوشتی در لاین پدری قرار می گیرند. میزان تخمگذاری آن ها هم کم است. وزن نژاد نر بالغ در این دو نژاد به ترتیب ۹ و ۱۲ کیلوگرم و ماده های آن به ۸ و ۹ کیلوگرم می رسند. نژاد لاندز هم برای تولید گوشت و کبد چرب استفاده می شود. نژاد سفید ایتالیایی، تخمگذار است و درصد جوجه درآوری زیادی دارد و به عنوان پایه ی مادری استفاده می شود. تخمگذاری آن ۶۰ تا ۷۰ عدد با میانگین وزن ۱۶۰ تا۱۸۰ گرم است. نژاد چینی هم دارای ۲ سویه ی سفید و قهوه ای است و به علت داشتن جثه ی کوچک و سرعت رشد کم، تخم گذاری خوبی دارد. در یک دوره ی پنج ماهه، ۵۰ تا ۶۰ تخم با وزن ۱۲۰ گرم تولید می کند. نژاد هویان هم سبک است و تخمگذار ی بالایی دارد. غاز مادر آن در ۲۴۰ روزگی بالغ شده و ۹۰ تا ۲۱۰ تخم با وزن ۱۲۰ تا ۲۱۰ گرم می گذارد. نژاد کوبان هم تخمگذاری زیاد و به تعداد ۶۰ عدد با میانگین ۱۵۰ گرم دارد و در لاین مادری قرار می گیرد

خصوصیات تغذیه ای غازها

غاز را می توان بهترین رفتگر طبیعت دانست. غاز در شالیزار ها پس از درو ، مزرعه را از کرم ساقه خوار و در باغ ها از حلزون و حشرات موذی پاک می کند. سرعت رشد غازها زیاد و درصد چربی در گوشت و تخم آن ها بیش تر از سایر ماکیان است. توانایی استفاده از علوفه ی مختلف مانند شبدر، یونجه، سیلوی ذرت، علوفه غلات و تفاله چغندر را دارند. به همین دلیل غاز را حد فاصل بین تک معده ای ها و نشخوار کنندگان می دانند. مصرف سنگ ریزه برای غاز لازم است. غازها نسبت به مایکو توکسین ها و مواد ضد تغذیه ای حساسند. روش تغذیه ی این پرندگان بستگی به هدف از پرورش آن ها دارد

تخم غاز

تخم غاز ۱٫۸ برابر درشت تر از تخم مرغ است و پوسته ی آن ۱٫۵ برابر ضخیم تر از پوسته ی

تخم مرغ

است. تعداد روزنه های پوسته ی تخم غاز در واحد سطح نسبت به تخم مرغ کم تر است زرده ی تخم غاز کم آب تر و چرب تر از تخم مرغ است. درصد سفیده ی تخم غاز ۵۲٫۵، زرده ۳۵٫۱ و پوسته ۱۲٫۴ است

اصول پرورش غاز

تغذیه ی غاز

در مرحله ی آغازین پرورش پرندگان آبدوست ، جیره ی پیش دان بصورت کرامبل یا پلت ریز توصیه می شود. این جیره ها ۱۶ تا ۱۸ درصد پروتئین خام و ۲۶۰۰ تا ۲۹۰۰ کیلو کالری انرژی متابولیسمی در هر کیلو گرم دارند. جیره ی پیش دان جوجه غاز ها برای سه هفته ی اول پرورش ۲٫۵ تا ۲٫۷ کیلوگرم است و مقدار آب ۷ تا ۸ لیتر می باشد. بعد از ۲۱ روز مصرف کنسانتره ی آنان را تا ۲۵ درصد کاهش داده و برایشان علوفه فراهم می کنند. اگر برای چرا به مرتع برده شوند، باید دان اصلی را پس از بازگشت از چرا به آن ها داد؛ چون با استراحت شبانه غذا بهتر هضم و جذب می شود. وزن آن ها در یک ماهگی به ۵/۱ کیلوگرم می رسد .جیره ی استاندارد مرکز تحقیقات طیور روسیه برای جوجه غازهای گوشتی حاوی ۱۸ تا ۲۰ درصد پروتئین خام و ۲۸۰۰ تا ۳۰۵۰ کیلوکالری در کیلوگرم انرژی متابولیسمی می باشد. نسبت انرژی به پروتئین ۱۵۰ تا ۱۵۵ و ضریب تبدیل جیره ۲٫۹ تا ۳ باشد. یعنی جوجه غاز در ۶۰ روز به وزن زنده ی ۴٫۳ تا ۴٫۶ کیلوگرم برسد

پرورش دهندگان حرفه ای تا ۲۰ روزگی از این جیره ها استفاده می کنند و از ۲۱ روزگی به بعد جوجه ها را به چرا می برند تا هزینه ها کاهش یابند. با این روش ۲۵ درصد افت وزن زنده نسبت به پرورش در سالن بسته راداریم ، اما باز هم اقتصادی تر است

برای غازهای تخمگذار، مقدار محدودیت غذایی برای جلوگیری از مصرف بیش از حد خوراک بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم خوراک برای هر پرنده در روز است

تغذیه ی غاز تخمگذار

چریدن در مراتع مرغوب برای گله های مادر تا سن ۶ هفتگی قبل از تولید ضروری است. در فصل تولید با جیره ی ۱۶ درصد پروتئین تغذیه می شوند و در اوج تولید می توان ۲۰۰ گرم کنسانتره به غاز داد